TÜM KATEGORİLER
Yatırımlar çakıldı, kredi talebi düşük
TMMOB Makina Mühendisleri Odası (MMO), her ay iktisatçı-yazar Mustafa Sönmez'in katkısıyla hazırladığı sanayinin sorunları bülteninin 52'incisini, yatırımlardaki sert düşüşe ve bunun yol açtığı yüksek işsizlik sorununa ayırdı.
TÜİK, Merkez Bankası, Hazine ve Maliye Bakanlığı, IMF verileri kullanılarak yapılan analizde, 2019 ikinci çeyreğinde ekonominin yüzde 1,5 küçülmesinde yatırımlardaki sert düşüşün etkisine dikkat çekildi. İnşaat yatırımlarında yüzde 29'u bulan düşüşün yanı sıra, sanayi yatırımlarında yüzde 17'yi bulan sert düşüşte ekonomideki güvensizliğin ve istikrarsızlığın önemine dikkat çekildi. Merkez Bankası'nın faiz indirimlerinin zorlama bir önlem olduğuna ve özel-yabancı bankaları kredi hacmini artırmaya ikna etmediğine işaret edilen analizde, Hazine'nin artan açıklarına ve açıkların Merkez Bankası kaynakları ile kamuflajının sonuna gelindiğine de vurgu yapıldı.
MMO analizinde şu noktaların altı çizildi:
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH) ikinci çeyrekte 2018'in ikinci çeyreğine göre yüzde 1,5 azaldı. Ekonomiyi dibe çekmede yatırımların dramatik ölçüde düşmesi önemli bir etken oldu. Türkiye'de hem kamu hem özel sektör yatırımları 12 aydır sert bir biçimde düşüyor. Bunun özellikle işsizlik-istihdam üstünde ağır yansımaları var. Ekonomide ikinci çeyrekte yaşanan küçülme, önceki iki çeyrekte de yaşandı. Başka bir ifade ile Türkiye, 2018 Eylül ayından bu yana küçülme sürecinde bulunuyor. Bunun en az bir çeyrek daha sürerek 12 ayı bulması muhtemel. Öncü göstergelerden hareketle, üçüncü çeyrek, yani Temmuz-Eylül 2019 döneminde de ekonominin küçülmekte olduğu tahmin ediliyor.
2019 ikinci çeyrekte yatırımların 2018 ikinci çeyreğe göre yüzde 23'e yakın daraldığı görülüyor. Son 10 yıldır hiçbir çeyrekte yatırımlar bu kadar daralmamıştı. Yatırımlardaki daralma sadece bu ikinci çeyreğin değil, son dört çeyreğin sorunu. Birikimli olarak bakılırsa son dört çeyreğin toplamında ya da son 12 ayda yatırımlar bir önceki 12 aya göre yüzde 8'e yakın gerilemiş durumda.
Yatırımlarda gerileme inşaat yatırımlarında yüzde 29,2'yi, makine-teçhizat yatırımlarında ise yaklaşık yüzde 17'yi buldu. Özellikle makine-teçhizat yatırımlarındaki düşüşler sanayinin geleceğe yönelik beklentileri açısından kaygı verici.
Özellikle konut ve dayanıklı tüketim mallarına hızla azalan talep, yatırım kararında en önemli caydırıcı etkeni oluşturuyor. Öte yandan, dış kreditörler de yatırım için kredi vermede isteksiz davranıyorlar. Dış kreditörler kredi fiyatlarına Türkiye'nin 400 baz puanı bulan ve en yakınındaki Güney Afrika'yı riskte bir kat geride bırakan sigorta prim maliyetini (CDS) eklediklerinde, kredinin cazibesi daha da azalıyor. Bu fiyattan dışarıdan kredi temin etmek zor olduğu gibi, borç alınacak dövizin içeride TL karşılığının nasıl bir serüven yaşayacağı da bilinemiyor ve "bekle-gör" durumu burada da sürüyor.
Yatırımlardaki sert düşüş en çok iş bekleyen kitleleri ilgilendiriyor. Mevsim etkilerinden arındırılmamış işsizlik Haziran ayında yüzde 13'e, işsiz sayısı da yaklaşık 4,3 milyona çıktı. Tarım, turizm gibi mevsimle ilgili istihdamın artması beklenirken, sadece Mayıs-Haziran döneminde işsizlerin sayısı 100 bin arttı.
Merkez Bankası'na faiz indirtilerek kredi faizlerinin düşürülmesi ve kredi kullanımının artırılması, böylece de iç tüketim, üretim ve yatırımların canlanabileceği umuluyor. Bununla birlikte, esas sorun, özel ve kamu bankalarının bu faiz indirimlerine, kredi faizlerini düşürme ve kredi musluklarını açma yönünde katılmamalarında. Çünkü bankalar, bu faiz indirimleri ile kredi faizi düşürmenin ve yeni krediler açmanın riskli olduğunu, beklenti kârlarını karşılamayacağı görüşündeler. Bankalar, özellikle tasfiye edilecek kredi miktarının artışından ve buna yenilerinin eklenmesinden endişeliler.
Ekonomi, kamu maliyesi ayağında da ağır sorunlu. Açıklar, Merkez Bankası kaynakları ile kamufle edildi. Merkez Bankası'nın önce temettüleri (Ocak ayında 35 milyar TL) sonra da Temmuz'da 23 milyar TL ve Ağustos'ta 19,5 milyar TL olmak üzere 42,5 milyar TL dolayında yedek akçesi, bütçe yaması olarak kullanıldı. Yine de bütçenin borçlanma ihtiyacı artıyor.
